Η κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης έδωσε την ευκαιρία στους κάθε λογής απολογητές του καπιταλιστικού καθεστώτος να "εξαγγείλουν" το "θάνατο του μαρξισμού". Η χοντροκομμένη δογματική σκέψη του κυρίαρχου, σήμερα, "φιλελευθερισμού" βρήκε την ευκαιρία να "εφαρμόσει" το βασικό δόγμα της: Ότι η Ιστορία είναι η "πραγματοποίηση" των ιδεών που κατά καιρούς διατυπώνουν κάποιοι φιλόσοφοι ή διανοητές. Τα ανατολικά καθεστώτα, ισχυρίζονται λοιπόν, δεν ήταν παρά η πραγματοποίηση των ιδεών του Μαρξ (άρα η Ιερή Εξέταση και τα κάθε λογής μεσαιωνικά βασανιστήρια ήταν η πραγματοποίηση των "ιδεών" του Χριστού, μπορούμε να συμπληρώσουμε εμείς). Η κατάρρευση των Ανατολικών καθεστώτων, επομένως, δεν σημαίνει παρά την κατάρρευση και το τέλος του μαρξισμού.
Οι απλοϊκές αυτές "φιλοσοφίες", που συμπληρώνονται από τον ευσεβή πόθο ότι τίποτε δεν μπορεί να απειλήσει πλέον την καπιταλιστική εξουσία ("φτάσαμε στο τέλος της Ιστορίας"), διαψεύδονται ήδη από την όξυνση των κοινωνικών αγώνων σε μια σειρά χώρες. Αλλά και στο επίπεδο της θεωρίας, οι εξαγγελίες περί "τέλους του Μαρξισμού" διαψεύδονται από το ενδιαφέρον που αρχίζει και πάλι να αναπτύσσεται στις μέρες μας γύρω από την κριτική μαρξιστική έρευνα και ανάλυση, και προπαντός γύρω από τα έργα του ίδιου του. Μαρξ. Τα έργα αυτά παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα ακόμα και στους διανοούμενους της Αριστεράς, που επί δεκαετίες τρέφονταν με την κρατική ιδεολογία των χωρών του ανατολικού συνασπισμού. Σε συγκυρίες σαν τη σημερινή, που από τη μια γίνεται προφανής η ανάγκη για μια επιστημονική και κριτική ανάλυση των κοινωνικών σχέσεων και διαδικασιών, ενώ από την άλλη προβάλλονται οι κάθε λογής απολογητικές χυδαιότητες ως ερμηνευτικά σχήματα του κοινωνικού γίγνεσθαι, το ενδιαφέρον για τη μαρξική Επιστήμη του Κοινωνικού δεν είναι δύσκολο να ερμηνευθεί.
Στη χώρα μας η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη μαρξιστική θεωρία εκδηλώνεται πρώτα απ' όλα με την εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού εκδόσεων έργων του Μαρξ, μετά μια μακρά περίοδο εκδοτικής σιωπής. Από τις πρόσφατες αυτές εκδόσεις αξίζει να επισημάνουμε τις ακόλουθες, που αποτελούν, κατά τη γνώμη μας, ιδιαίτερα σημαντική εκδοτική "προσφορά" στον Έλληνα αναγνώστη που ενδιαφέρεται για μια κριτική επιστημονική θεώρηση της καπιταλιστικής κοινωνίας:
α) Κ. Μαρξ: Grundrisse (Βασικές γραμμές της Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας), εκδ, "Στοχαστής" (τόμος Α' 1989, τόμος Β' 1990, τόμος Γ' 1991). Πρόκειται για τα μνημειώδη χειρόγραφα του 1857-1858 του Μαρξ, τα οποία για πρώτη φορά εκδόθηκαν στα γερμανικά σε δύο τόμους, το 1939 και το 1941, από τις ξενόγλωσσες εκδόσεις της ΕΣΣΔ (Μόσχα). Τα Grundrisse μαζί με το Κεφάλαιο, και τις θεωρίες για την Υπεραξία αποτελούν τα κατεξοχήν έργα θεμελίωσης της μαρξικής Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας, δηλαδή της επιστημονικής ανάλυσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής που διατύπωσε ο Μαρξ. Τη μετάφραση έκανε ο Δ. Διβάρης.
β) Ντ. Ρικάρντο Κ. Μαρξ: Αξία και Υπεραξία, εκδ. "Κριτική" 1989. Στο βιβλίο αυτό περιέχονται τα έξι πρώτα κεφάλαια του Για τις γενικές αρχές της Πολιτικής Οικονομίας και της φορολογίας του Ρικάρντο, όπου κυρίως αναπτύσσεται η θεωρία του συγγραφέα για την αξία, και εκτεταμένα αποσπάσματα από τις θεωρίες για την υπεραξία του Μαρξ, όπου ασκείται κριτική στη ρικαρδιανή θεωρία. Την επιλογή των κειμένων έκανε ο Γιώργος Σταμάτης, ο οποίος έγραψε και μια εξαιρετικά εμπεριστατωμένη και ενδιαφέρουσα Εισαγωγή στο βιβλίο, σχετικά με το απόλυτο μέτρο των αξιών και των τιμών, που αποτελεί κομβικό σημείο της ρικαρδιανή σ θεωρίας της αξίας. Η μετάφραση είναι της θ. Μίνογλου και του Π. Μαυρομμάτη.
γ) Κ. Μαρξ: Για το κράτος, εκδ. "Εξάντας" 1989. Πρόκειται για επιλογή κειμένων του Μαρξ (ή των Μαρξ Ένγκελς), πολλά από τα οποία μεταφράζονται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα, σχετικά με το κράτος. Την επιλογή των κειμένων έκανε ο Γιάννης Μηλιός, ο οποίος έγραψε και μια Εισαγωγή σχετικά με τη μαρξιστική θεωρία του κράτους. Τα κείμενα κατατάσσονται σε 4 ενότητες: 1. Η πολιτική και κοινωνική εξουσία του κεφαλαίου και το αστικό κράτος. 2. Το αστικό κράτος και η πάλη των τάξεων. 3. Η οικονομική λειτουργία του αστικού κράτους. 4. Κράτος και πολιτική εξουσία στους προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής. Τη μετάφραση έκανε ο Τάσος Κυπριανίδης.
δ) Κ. Μαρξ: Για την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, εκδ. "Εξάντας", 1990. Το βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα του Μαρξ σχετικά με το αντικείμενο που δηλώνει ο τίτλος του, τα οποία επιλέχθηκαν από το Ιο και ΙΙΙο τόμο του Κεφαλαίου, τα Grundrisse, τα Resultate (Αποτελέσματα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής"), τις θεωρίες για την Υπεραξία, και το Χειρόγραφο 1861-1863 (τμήμα του οποίου αποτελούν οι θεωρίες για την Υπεραξία). Την επιλογή των κειμένων και τη μετάφραση έκανε ο Γ. Σταμάτης, που έγραψε και την Εισαγωγή του βιβλίου.
ε) Κ. Μαρξ: Για τη Γαλλική Επανάσταση, εκδ. "Εξάντας", 1990. Στο βιβλίο αυτό περιέχονται κείμενα (σε μεγάλο μέρος πρωτομεταφραζόμενα στα ελληνικά) που επέλεξε ο επιμελητής της έκδοσης, Γιάννης Μηλιός, και τα οποία κατατάσσονται σε τρεις ενότητες: 1. Η Γαλλική Επανάσταση, η καπιταλιστική εξουσία και οι εξελίξεις στην Ευρώπη, 2. Ο νεαρός Μαρξ: Κράτος και "Ιδιωτική Κοινωνία", 3. Σημειώσεις για την ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης. Το βιβλίο περιλαμβάνει επίσης τον πρόλογο του επιμελητή, καθώς και τον πρόλογο των μεταφραστών, Χριστίνας Γιαννούλη και Δημήτρη Δημούλη.
στ.) Κ. Μαρξ: Για τον αναρχισμό. Το βιβλίο ετοιμάζεται από τις εκδ. "Εξάντας".. Η επιλογή των κειμένων είναι του Γ. Μηλιου και η μετάφραση των Χ. Γιαννούλη και Δ. Δημούλη.
Με το παρόν τεύχος των θέσεων, θέλουμε να συμβάλλουμε στη συζήτηση σχετικά με την επικαιρότητα της μαρξιστικής θεωρίας και τη δυνατότητα της να αναλύει τις κοινωνικές εξελίξεις και διαδικασίες. Πιστεύουμε ότι τα τρία κείμενα που δημοσιεύουμε εδώ θα αποτελέσουν αφορμή για ένα γόνιμο θεωρητικό διάλογο.
Η Συντακτική Επιτροπή.