Τεύχος 31: Απρίλιος - Ιούνιος 1990
Παρουσιάζουμε στη συνέχεια ένα απόσπασμα από το κείμενο του Ε. Μπαλιμπάρ «L'idee d'une politique de classe chez Marx», το οποίο πρέπει να διαβαστεί σε συνδυασμό με το άρθρο του ίδιου «"Κρίση του μαρξισμού", επικαιρότητα του μαρξισμού» (θέσεις τ. 6., μετ. Χρ. Θεοχαράς) αλλά και το πρώτο μέρος των κειμένων του La vacillation de l'ideologie dans le marxisme (Raison presente, no 66, 1983) και De la lutte des classes a la lutte sans classes (στον τόμο Race, nation, classe). Επισημαίνουμε ότι το κείμενο δημοσιεύτηκε το 1984 στο περιοδικό Les Temps modernes, είναι δηλαδή προγενέστερο της τελετής καπιταλιστικής συμμόρφωσης των αριστερών κομμάτων της Δύσης και των λεγόμενων σοσιαλιστικών καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης, τελετή η οποία έλαβε χώρα υπό τις επευφημίες όσων έχουν κάθε συμφέρον από τέτοιες δηλώσεις και πράξεις μετάνοιας.

Μπορούμε να κρίνουμε αν οι αναλύσεις του Ε. Μπαλιμπάρ για τη δομική κρίση των αριστερών κομμάτων «εξουσίας», την αδυναμία «εξάλειψης» του εργατικού κινήματος παρά τους σχετικούς ευσεβείς πόθους τη γονιμότητα του μαρξισμού αλλά και η φιλοσοφική θέση του συγγραφέα ότι ο κομμουνισμός αποτελεί ένα «κίνημα του παρόντος», εκφράζουν σταλινικές νοσταλγίες ή αντίθετα κοινωνικές ανάγκες και επιστημονικές πρακτικές αλήθειες.

Δημήτρης Δημούλης

Ετιέν Μπαλιμπάρ: θέσεις*

1. Η πρακτική νοείται με περισσότερες από μια σημασίες, όλες υλικές: εργασία, επιστημονική γνώση, πολιτική |(και άλλες πιθανώς). Η αιτιότητα νοείται με μία και μόνη σημασία: ως αναγκαιότητα μιας δομής, εγγενούς στην ι πολλαπλότητα των πρακτικών. Δεν [μπορεί όμως να εκφραστεί με κανένα σχήμα που να περικλείει αυτή την πολλαπλότητα.

2. Η ιδεολογία είναι ο τόπος της αλήθειας: γι αυτό ακριβώς το λόγο δε μπορούμε να βγούμε από αυτή. Ένα άλλο όνομα της αλήθειας δεν παύει να είναι ένα όνομα της αλήθειας. Ορισμένοι φιλόσοφοι είναι δημοκράτες: γι αυτούς, υπάρχει μια ατελεύτητη σειρά από διαφορετικά ονόματα της αλήθειας. Ορισμένοι δημοκράτες είναι φιλόσοφοι: γι αυτούς, η αλήθεια της επικοινωνίας δεν είναι ένα a priori δεδομένο, αλλά ένα πρόβλημα.

3. Αντίφαση χωρίς τέλος: η δραστικότητα της αλήθειας των επιστημών δεν είναι ούτε η παρουσία του απόλυτου ούτε η συσσώρευση σχετικών αληθειών είναι η επαναλαμβανόμενη επίδραση των εννοιών στο χώρο της ιδεολογίας, η διαρκής τομή, που αντικαθιστά τις προφάνειες με αποδείξεις.

4. Αντίφαση χωρίς τέλος: η ταξική πάλη υπερκαλύπτει την ίδια τη συγκρότηση των τάξεων, τη ρυθμιστική λειτουργία του κράτους και τον κοινωνικό σχεδιασμό. Είναι βαθμίδα του ασυμφιλίωτου μέσα στην πολιτική υλικότητα της ιστορίας. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο, υπάρχουν πραγματικοί μετασχηματισμοί αλλά δεν υπάρχει ούτε καθολικό υποκείμενο ούτε τέλος σκοπός της ιστορίας.

5. Οι μάζες φοβούνται τη βία που ασκούν όσο και τη βία που τους ασκείται. Ωστόσο, στην επιθυμία γνώσης των μαζών υπάρχει πάντα δυνάμει κάτι διαφορετικό από τη θρησκεία, ενώ στη δυναμική της δράσης τους κάτι διαφορετικό από το πάθος. Γι αυτό το λόγο, η υποταγή δεν είναι ποτέ οριστική. Η ρευστότητα των μαζών είναι η ύλη της πολιτικής.

6. Η πολιτική δεν ανάγεται ούτε στην Κοινωνία ούτε στο Κράτος, ο θεσμικός διαχωρισμός των οποίων αποτελεί το πεδίο προβολής της αλλοτρίωσης της πολιτικής: κατά συνέπεια, η πολιτική δεν εγκαθίσταται ποτέ εκεί όπου γεννιέται. Η επαναστατική πολιτική μετατοπίζει το όριο Κοινωνίας και Κράτους με κίνδυνο του μαζικού κινήματος.

7. Η επικοινωνία δεν περιορίζεται στη μυστικιστική κοινωνία (Gemeinschaft) ούτε στην εμπορική ανταλλαγή (Gesellschaft). Ο Σπινόζα αποκαλεί «κοινές έννοιες» τις πνευματικές μορφές που παίρνει η αμοιβαία ωφέλεια, την οποία ο Μαρξ αποκαλεί «ενότητα θεωρίας και πράξης». Κάθε σύστημα πραγματικής επικοινωνίας αποτελεί μια πολιτική μονάδα. Το αν συμβιβάζεται με το υπάρχον κράτος είναι εμπειρικό ζήτημα.

8. Δεν υπάρχει διιστορικός ορισμός της ένταξης στην Πόλη (citoyennete): η ιστορία της ήταν πάντα μια ιστορία αντινομιών σε εξέλιξη. Η ένταξη στην πόλη προϋποθέτει την εξ υπαρχής ισότητα. Δεν συμπίπτει όμως με την άσκηση δικαιωμάτων (ή ουσιαστικής επιρροής) στο κράτος. Η ασταθής ισορροπία αυτών των δύο όψεων καθορίζει το βαθμό αποτελεσματικότητας του συλλογικού ελέγχου που οι πολίτες μπορούν να ασκούν στο μηχανισμό εξουσίας από τον οποίο οι ίδιοι εξαρτώνται.

9. Ο θεωρητικός ρατσισμός είναι το συμπλήρωμα του εθνικισμού, το οποίο επιτρέπει τη δημιουργία μιας πλασματικής εθνότητας. Είναι επίσης ένας θεωρητικός ανθρωπισμός δηλαδή μια μορφή απάντησης στο ερώτημα για την ουσία του ανθρώπου, μια μορφή θεμελίωσης της πολιτικής σε ανθρωπολογικές καθολικές έννοιες. Ένας πρακτικός ανθρωπισμός, που θα εισάγει την αντίφαση στο πεδίο προβολής της εθνικής κοινότητας και θα διαμορφώνει μια διαφορετική σχέση των μαζών με τον πολιτικό θεσμό, δεν μπορεί παρά να είναι ένας ουσιαστικός αντιρατσισμός.

10. Ο καπιταλισμός, η αποικιοποίηοη και η αποαποικιοποίηση δημιούργησαν όχι μόνο μια οικονομία κόσμο στην οποία κυριαρχεί η εξάπλωση της εμπορευματικής μορφής, αλλά και μια πολιτική κόσμο, ένα πεδίο επιλεκτικής κυκλοφορίας των πληροφοριών υπό τη διαρκή επενέργεια της διάσπασης της ανθρωπότητας σε μάζες με συνθήκες ζωής και έκφρασης που δεν επιδέχονται ουσιαστικά σύγκριση. Σ' αυτό το πεδίο, η διάκριση υπανθρώπων και υπερανθρώπων είναι συνεπώς δομική αλλά και ουσιωδώς ασταθής.

11. Ο κομμουνισμός νοείται με περισσότερες από μια σημασίες: περιορισμός της υπερεργασίας, κατάργηση του χωρισμού πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας, διάκριση της ένταξης στην Πόλη από την εθνική ένταξη, και άλλες. Όπως έλεγε ο Μαρξ, ο κομμουνισμός δεν είναι ένα μέλλον για την ανθρωπότητα αλλά μια κίνηση του παρόντος. Πρέπει να προσθέσουμε: χωρίς εγγύηση.

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος 89 του περιοδικού Raison presente και περιλαμβάνει τις «θέσεις» που υποστήριξε ο Ετιέν Μπαλιμπάρ το Δεκέμβριο του 1987 στο Πανεπιστήμιο Nijmegen (Ολλανδία) για την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Στο κείμενο συνοψίζονται με τη μορφή φιλοσοφικών θέσεων τα πορίσματα του συγγραφέα σε τρία πεδία έρευνας (κλασική φιλοσοφία, επιστημολογία και μαρξισμός).